Blog

W odpowiedzi na długie miesiące przymusowej, domowej izolacji w związku z pandemią, wybiegi prezentujące kolekcje na sezon wiosna-lato 2021 oczarowały nas feerią barw, przykuwającymi wzrok wzorami i teatralnymi, przeskalowanymi sylwetkami. Projektanci zachęcają nas by po zakończonym lockdownie ponownie wyruszyć w miasto w jedynych w swoim rodzaju ubraniach, podkreślających naszą osobowość i kreatywność. Tymczasem sieciówki nawiązują współprace z muzeami i artystami by na t-shirtach, bluzach i butach przypomnieć nam o naszych ulubionych dziełach z chwilowo nieczynnych instytucji na całym świecie. Kolekcje Medicine i Banksy’ego, Uniqlo i paryskiego Luwru, czy Commes des Garçons i chińskiego artysty Yue Minjuna to tylko kilka ostatnich przykładów. O związkach mody ze sztuką wiadomo powszechnie, ale jeśli myśleliście, że umieszczanie obrazów na ubraniach to wynalazek współczesności, to wybierzcie się z nami w podróż do XVIII-wiecznej Japonii okresu Edo.

Pokój, jaki zapanował po objęciu władzy przez szogunat Tokugawów w 1603 roku, przyniósł ze sobą wzrost ekonomiczny i poprawę warunków życia, szczególnie dla mieszkańców miast. Szybko bogacący się kupcy, zwłaszcza w dawnej cesarskiej stolicy Kioto, stali się więc nowymi konsumentami luksusowych dóbr i patronami sztuki.

Jedną ze szkół, która cieszyła się szczególnie hojnym wsparciem mieszczan, była Rinpa. W przeciwieństwie do tradycyjnych szkół artystycznych opartych na więzach krwi ich członków, Rinpę tworzyła grupa luźno związanych ze sobą artystów, działających na przestrzeni kilku pokoleń w myśl tych samych ideałów i przy pomocy wspólnych środków artystycznego wyrazu. Artyści Rinpy byli znani z sięgania po tradycyjnie japońskie tematy z literatury i poezji, oraz motywy takie jak krajobrazy, kwiaty czy trawy, i przemieniania je w śmiałe, mocno stylizowane, choć pełne ekspresji i życia kompozycje.

Charakterystyczna estetyka Rinpy, równie dobrze co w malarstwie sprawdzała się w innych dziedzinach artystycznej produkcji, takich jak ceramika, laka czy tkanina. I tak wykonywane na zamówienie, ręcznie zdobione ubrania podbijały serca majętnych kupców i ich żon. Malowane przez znanych artystów w pojedynczych egzemplarzach, stanowiły namacalny dowód bogactwa, aktywnego mecenatu sztuki i dobrego gustu ich właścicieli. W okresie Edo ubranie było ważnym wyznacznikiem statusu społecznego. Tak ważnym, że w imię utrzymania ładu i porządku władze wprowadziły szereg praw ograniczających konsumpcję wśród niższych klas. Nikogo jednak nie zdziwi, że zakazy te były nagminnie łamane, tym swobodniej im dalej od karzącej ręki szoguna w Edo.

W XVII wieku podstawą japońskiej garderoby stało się kosode – proste ubranie z krótkimi rękawami, zszyte z kilku prostokątnych kawałków materiału. Mimo, że forma i krój ubrania były takie same dla ludzi z wyższych i niższych warstw społecznych, to noszone przez nich kosode różniły się znacząco pod względem materiału i dekoracji. Prosty kształt pozwalał na umieszczenie na nich dużych i skomplikowanych kompozycji, dzięki czemu artyści mogli traktować je niczym tradycyjne malarskie podłoże. Tak więc te nadające się do noszenia obrazy często przedstawiały kwiaty, trawy czy gałęzie drzew malowane na delikatnych jedwabiach przy pomocy charakterystycznych dla Rinpy technik artystycznych: tarashikomi – polegającej na kapaniu farbą lub pigmentem na wciąż mokrą warstwę koloru, która dawała rozmyty, lekko abstrakcyjny efekt, oraz mokkotsu, polegającej na tworzeniu obrazu bez wykonywania wcześniejszego obrysu tuszem. Tak malowane motywy ożywiał dodatkowo ruch tkaniny, tworząc iluzję delikatnie poruszających się na wietrze roślin.

Najbardziej znanym z artystów Rinpy w którego dorobku artystycznym pojawiły się ręcznie malowane kosode, był Ogata Kōrin. Mimo, że stworzonych przez niego ubrań do naszych czasów przetrwała zaledwie garstka, to jego działalność na tym polu była w epoce dobrze znana i ceniona – na tyle, że wzmianki o niej można znaleźć nawet we współczesnej artyście literaturze popularnej. Wpływ dzieł Korina i ogromna popularność typowych dla Rinpy motywów w dekoracji tkanin znalazły odzwierciedlenie w drukowanych wzornikach i katalogach, które niczym dzisiejsze magazyny modowe stanowiły źródło inspiracji i przewodnik po zmieniających się trendach dla ludzi okresu Edo.

Zakończmy pytaniem, które pewnie zadaje sobie wielu z was – czy moda jest w ogóle sztuką? W przypadku kosode malowanych przez artystów Rinpy należałoby udzielić odpowiedzi twierdzącej. W Japonii okresu Edo nie istniał bowiem znany nam w Europie podział na sztuki piękne i dekoracyjne. Niektóre z zachowanych egzemplarzy noszą sygnatury i pieczęci artystów, stanowiąc niezbity dowód na to, że te “obrazy do noszenia” uważali oni za równorzędne swoim dziełom w bardziej tradycyjnych malarskich formatach.